NAMJWDI PWRSI PIỌ : BO~I#

? Alakj¿f= Murmu

    Ceka Santal vumugoz lwgix dÁ Santal kukhi khÁn ÁmÁnoz jwrufgea? ÂkÁe dÁ a]az diswm, a]ren gÁ-baba ar sanam lekan bÁkÁ-boehako bwgikate, HÁf diswmteye wpir hÅ]en dÁe kwikeda? Sat swmud parÁmkate noa diswmren HÁf hÁpÁnko lwgix odoe balbale kha>aoen dÁe ghw>keda? Ceka uni dÁ Santali pwrsie ji¹wx o>okax dÁe papkeda? JibÁnre w`i lekan harÁn-kÁs>Á sahaokate, Santali pwrsi lwgix okae pujw pa>kex dÁ, cekae khunkeda? Ceka HÁf hÁpÁkoaz jÁtÁ lekan lÅgcar-wricwlikoe jogao dÁhÁkax dÁe bhulkeda? Unwz-unwz HÁf cetan puthikoe Ál o>okax dÁe bwfi]keda? Santalko lwgix jqhqe a]az jibÁngeye atar o>okaxre hÃ, ceka uni dÁ jwtiwri man siropa vam lek dÁe ba$ kana? HÇ, uni dÁ HÁf kukhi khÁn bae janamakante, HÁf dÁ bale manaoedekana. Uni dÁ Santali pwrsi cetan jqhqnazgey khw>uw½akax, ona dÁ bale bataoextaea. Cedazje uni dÁ HÁf dÁ bae tahÇkana. Niw cha`a; uni dÁ Ånte mix>Ån dhÁrÁm naeke hÃe tahÇkana. Onate uniaz Santali pwrsi cetan jÁtÁ lekan kwmi dÁle biṇ`u]azkana arle bw>il gÁxkazkana. Henda ya bwbu, oka lekan tÁrkÁtam? Pio cÇfÇaz serev bin avjÁmtege, andaktege Pio cÇfÇ dÁ cazem ruhwxae, hirkhw½aekana? Diswime, PO Bo`i$ kangeae Santali pwrsi bakhÁlren mara$ duwr dÁ. Ona duwr cha`akate, Santali pwrsi gafre dÁ ÁhÁtexgem bÁlÁ dafelena.

Henda ho boeha, mase bhÁ$me; oka jha$gfem hurwfakax, ceka ona dÁ tÁbÅ amren hapfamkoaz kangea? Nit oka jiniskom beoharex dÁ tÁbÅ apeaz kangea? I$grwjima amaz pwrsima ba$ kan, tÁbÅ cÅx khw>uw ona dÁm hÁbÁr bafaexa? Onkatema tÁbÅ Jisu hÃe ba$ kan Santal, ba$ kanae Ram hà Santal, Jain ar Budh hÃkin ba$ kana Santal. Ar nÁtÅ Gwndhi Baba hà HÁf dÁ bae tahÇkana. Aema porjwtko Santali ÁnÁliwko hoyakana; onko mudre Man ~oman Swhu “Swmir” hà mix>Ån sÁrÁs Santali ÁnÁliwgeye tahÇkana. Æntere hà cedaz tÁbÅ onkoaz gÁyÁnre dÁm guyu$ozkana? Inwkate u`wuz jahaj, rel gw`i, luri gw`i ar lÅbÅx gw`i hà amaz dÁ ba$ kan cÁ, Åṇ`Åkhan cedaz tÁbÅ onare dÁm cÁghÅ bafaekana? Sanam lekan dokan emanko hà cÁ amazma ba$ kan, cedaz tÁbÅ onare dÁm saodazkana? Disw dÁhÁkam, Santal lÅgwriko jogao dÁhÁea mÅnte, uni dÁ jqhqtinwzge puthie Álakax, onakore dhÁrÁm reaz kathako dÁ mix ku>rw hà cÁ bwnuzan. Æṇ`Åkhan, tÁbÅ oka >hÅ] babatkexmea dÁ, w`i hahafa reaz kathage! Jqhqtinwz am bam a$gÁce, jqhqtinwz uni bae manaoe; diswime timina kal hwbi] noa dhufi dhwrtire HÁf hÁpÁnko tahÅna, un din hwbi] uni namjwdi Pwrsi Piọ Man PO Bo`i$ dÁ v*mte hÃye v*mugozgea. Santal-Santali tire juge bahaozma! Man PO Bo`i$ tire jugey ji¹wdozma!! Jwi Santali!!!

Santali pwrsi baganre jqhqtinwz cÇfÇgeko serev-durw$lex, onko mudre Bo`i$ saheb hà mix namjwdi Piọ CÇfÇgeye tahÇkana. Uni dÁ Santali pwrsi baganre w`i li>hure piọlexa! Santali sqohÇx akhfare jqhqtinwz mwndwfiwkoge tumdazko ce>azlex, onko mudre Bo`i$ Saheb hà mix namkÁra mwndwfiwgeye tahÇkana. Santali akhfare Bo`i$ mwndwfiw dÁ w`i khÁd reaz tumdaze ru o>oakada. Ar pasÅ] noa dÁ swri katha kangea jÅ uni lekan mwndwfiw ba$ dÁ un dinko tahÇkan ar ba$ dÁ darakan dinkoreko upwl dafeaz!

Man Piọ Bo`i$ dÁ Nor½ay diswmre 02 NobÅmbÁr 1865 hilwz noa dhufi dhwrtie lÅbÅxleda. BharÁtre kwmi bafakate, uni dÁ arhà ako diswmteye ruwf calaoena ar 25 Sep>embÁr 1938 hilwz, uni dÁ mucwx sqhÇxe sqhÇxkeda. Lwikaz dÁ niwge jÅ Man Piọ dÁ 24 bÁchÁr umwrre BharÁt diswmteye hÅ]lena. Uni dÁ 44 bÁchÁr din hwbi] HÁf hÁpÁnko talareye kwmikeda. Ba`aekaz dÁ niwge jÅ Man Piọ dÁ niw 44 bÁchÁr bhitrirege Santali pwrsie cexkeda; ar ona hara burui kwmireye lwg=w pafaolena. Niw talarege uni dÁ mix>Å] Santali sqohÇx sakam hÃe uchwnex tahÇkana. Man Piọ Bo`i$e Álakax puthiko dÁ hoyozkana - 6 gÁ>Å] dhÁrÁm puthi; mix>Ån HÁf Kwhniko; ponea banar pwrsiteaz Santali ar I$grwjite tÁrjÁma½az Santal kwhniko; mixtÅ] Santali Katha Murwi; mix>Å] Ran Murgwn puthi; Pea Santali BeakÁrÁn babÁt puthi. Noa cha`a uni dÁ HÁf hÁpÁnko cetanre 16 gÁ>Å] I$grwjite ÁnÁle Álakada. Noako lwien puthiko dÁ Man Piọ a] ji¹wxe tahÇkanrege Ál are chapa sÁdÁr o>okada. Inwkate oka bae chapa sÁdÁr dafeax dÁ, ako diswmteye mo>ra idikeda; ar onako sanam daman ÁnÁlko dÁ Nor½ay diswm reaz Oslo Yunibhwrsi>iren sa[da[koe jimw½axkoa. NÅhwli onako ÁnÁl dÁ micro »ilm lekate ji¹wxge menaza. Inwkate Man Piọ dÁ sanam lekan Santali serevko reaz rwf-rahako dÁ rwf lipi (notation) benaokate, jiwf ju`wsigeye dÁhÁ o>oakada.

Man Piọ Bo`i$ dÁ man½a rupre Bo$ga lekan hÁfgeye tahÇkana. Uni dÁ HÁf hÁpÁnkoaz mimix sqhÇxko w`i bhitri khÁne tunum tiwzakax tahÇkana. Man Piọ Bo`i$ dÁ HÁf hÁpÁnkoaz jÁtÁ lekan lÅgcar wricwlikomae rwkhi jogaoakaxge; mÅnkhan un bidwlren pwrsi pwṇ`itko (linguists)  sqote dÁ uniaz w`i mara$ >hapa >huk tahÇkantaea. Uni dÁ Santali cÅx lekako rÁf, onkage Álren w`i mara$ turphidare tahÇkana. Ba`aekaz dÁ niwge jÅ mafa$re sal 1942 dhara dhwri Santali dÁ Ba$gla harÁpte ÁlÁgÁz ÅhÁ[lena. MÅnkhan tayÁmte ona dÁ Santali lwgix Ábigyanik iwte, un bidwlren pwrsi budgwriwko dÁ onako bw>il gÁxkada. Khan pwrsi pwṇ`itko dÁ Roman harÁp sÅ]ko la½erente, onare thofa gan >u`wz cinhwko (diacritical marks) beoharkate, Santali sqohÇx hara burui kwmireko dhurwuena. MÅnkhan Bo`i$ sahebe vÅlkeda jÅ uni sÁ$gÅren ar e>az sqohÇdiwko dÁ jqhqtinwz >u`wz cinhwko lagaoex tahÇ, Åntere hà oka leka Santalibon rÁf, onka dÁ ba$ko Álex tahÇkana. Bo`i$ saheb dÁ no$ka bÇfbazko Álex reaz w`i kajake birudleda. Bhabna reaz katha; Bo`i$ sahebaz oka lekabon rÁf, onkagebon Ál reaz jid karÁnte, un bidwlren onko sqohÇdiwko dÁ uniko pante begar gÁxkadea. MÅnkhan Piọ Bo`i$ dÁ a]az dwlilre jamafakaegeye tahÇyena. Cedazje uni dÁ onkoko pante begarakade, onko bÅcariw sqohÇdiwko dÁ w`i besteye buj vamakaxko tahÇkana jÅ onko dÁ Santal hÁpÁnkoaz gun-cÁlÁn ar lÅgcar-wricwli khÁn dÁ w`i sw$givregeko tahÇkana. Khan Man Piọ dÁ un ÁktÅren duniwren sanam lekan pwrsi pwṇ`itko sqoteye jogajogkeda ar onkoko Álakax sanam lekan pwrsi bigyan puthiko dÁ su] sutru] tolas are pafhao cabakeda. Noa reaz jÁ kangea jÅ Man Piọ Bo`i$ dÁ oka lekabon rÁf, onkage jÅmÁnbon Ál diswkate Santali pwrsi cetanre pÅa bÅakÁrÁn puthi ar mix>Ån Santali Katha Murwi Ál are chapa sÁdÁr o>okada. Bo`i$ sahebaz noa puthiko ÁlÁz reaz mix>Ånge jÁs ar mÁtlÁb jÅmÁn Santali dÁ sanam hÁfko bigyan ar bÅakÁrÁn dharateko bujhwu dafeaz. Judi pw>huwko noa puthire Álakan dwlilko bujhwu vamkeda, Åṇ`Åkhan Santali reaz nichÁratex dÁ jugero jug hwbi] Ånka jiwf ar ju`wsige tahÇ idiza.

Man Piọ dÁ Santali reaz gun-cÁlÁnko w`i besteye bujhwuakax tahÇkana. Ona iwte uni dÁ HÁf khÁn hà jwstie HÁflena ar HÁf khÁn hà jwsti bhage Santali rÁf are Álex tahÇkana. AsÁkaete uni dÁ Santali reaz mimix afa$ko w`i gwhir satalaze bujhwuakax tahÇkana. Onatege uni dÁe lwiexa jÅ tinre porer sabadko dÁ Santalire hufwdozkana, tÁbÅ unre onako porer sabadko dÁ Santal sÁmajre jÁm jwti ocozkana ar HÁf reaz afa$ gun lekatege ona dÁ afa$oz/rÁfÁgoz reaz wri menaza. Nwmuna lekabon vÅlma – Jisu, Chitw, RabÁn (Jesus, Sita, Ra¹ana); ~umkw, BhagÁlpur, Kwlkata (Dumka, Bhagalpur, Kolkata), MajÅs>Ár, carÁj, ijukÅsÁn (Magistrate, charge, education) ar onkage emanteazko.

Man Bo`i$ dÁ Santali jÅmÁn alo bÇfbagoz ar alo bagafoz, onate uni dÁ Santali Katha Murwie sajao o>okada. Afa$re tophat menaz karÁnte, uni dÁ w`i hudis bicwrkate ona >u`wz cinhwko dÁe beoharleda. AsÁkaete e, Å, ẹ ar o, Á, ọ reaz afa$ >hikte ba$ bujhwuz karÁnte, bananre (spelling)  w`i lekan bhul cuk hoyoz reaz bÁtÁr tahÅnkana. Noa reaz ÅkÅn mix jhalaktexbon vÅlanlege - mahasÁe dÁ pafhaozko cexalekana; nÁṇ`Å dÁ cÅxem vamkana, hantÅ calazme; era½an khange jala dÁ wikwuza; joṇ`ra dÁ wurile Åra ; burure terel dÁ la>hÅ >hubw jÁakana; noa jÁ dÁ bÅrÅlgea; hasa dÁ seto$te rÁhÁf kÅf-kÅfena; sÁgÁe kofako dÁ pajhẹf kẹf-kẹfko hÁhÁkeda; ẹi, nÁtÅ hijuzme; nÅs hofo  cas dÁ w`i mÃvjge hoyakana; sufw daka dÁ hÁfÁ-hÁfÁko emaxkoa; swfim khÁn daz jÁrÁzkana; gidrwko dÁ sÅ$gÅl a$gra >hÅnko jorozakana; kufikin dÁ kuvre dazkin lolokana; sÅ$gÅl a$gra dÁ lÁlÁgea; go`o dÁ bhugwzreko tahÅna; sÁ`Ázre daz dÁ gÁdÁ-gÁdÁ wtuzkana; gidrwko dÁbon pafhao ocokoa; hofo khÅt khÁn ghqsko dÁ ÁcÁz saphaepe; ci>hi dÁv kolkeda; kÁl-kwrkhanare aema hÁfko kwmikana; kọl cÇfÇ dÁ w`i li>hurko sereva; noa jÁ dare bele dÁ ba$ kana, noa doko ọl beleakada; ÆbhÅn dÁ setazre gocoe hÁyÁza; khÅtre guri] lagaome, w`i mÃvj cas hoyoza; w`i twpiste hÁe hijuzkana; onkage ar emanteaz.

Man Piọ Bo`i$ dÁ tehev abo talare bwnugea. MÅnkhan uni dÁ Santali pwrsi lwgix, okae kwmiakax dÁ jugero jug hwbi] jiwf ju`wsige tah^ idiza. Mix kathatem mÅnlekhan, Man Bo`i$ saheb dÁ Santali reaz onkan niphu> itwgeye rÁhÁe o>okada, oka dÁ tinwzge jogaf jÁtÁnoz, unwzge ona reaz dare dÁ hara raka[ candhÅf idiza. Jwi Santali! Jwi Piọ Bo`i$!!          õ